Σκοπός του σχολείου δεν είναι το σοφό παιδί, αλλά το ευτυχισμένο παιδί. Είναι μια φράση, πού τονίζω από τα χρόνια του σχολείου μου. Κόντεψα, κάποτε, να πάρω αποβολή, όταν ρώτησα…
της Ηλιάνας Βολονάκη
Γιατί, πρέπει να μαθαίνουμε παπαγαλία το μάθημα, κι όχι, να αναλύουμε το κάθε θέμα. Βέβαια, τότε, γλίτωσα. Ας είναι καλά, ο κύριος Πρόκος, ένας εξαίρετος λογοτέχνης- αρθρογράφος και δάσκαλός μου. Πίστεψε, σε εμένα και βγήκε αληθινός! Εάν, διάβαζε, τώρα, αυτό το άρθρο, θα συμφωνούσε μαζί μου! Κατά βάση, τον είχα ως πρότυπό μου και πολλές φορές, τον φέρνω στο νου, όταν ξεκινώ μία- νέα- συγγραφική μου
πορεία. Η φράση πού θέλω, να μοιραστώ, μαζί σας, είναι η εξής: η νεκρή, η μηχανική διδασκαλία, είναι αποκλεισμένη, σε όσους θέλουν να διδαχθούν. Αυτό ίσχυε στην παλιά εποχή, τώρα, τα περισσότερα ντοκουμέντα- Χριστιανικά- Ιστορικά- Φιλοσοφικά θέματα, παραλείπονται από τα βιβλία. Αφήνουν- δυστυχώς- στους νέους, ξερές περιγραφές, με ιλαρό παιδιάστικο χιούμορ. Αλήθεια, έχετε αναρωτηθεί, το λόγο, πού παραλήφθηκαν τόσα σημαντικά γεγονότα, κυρίως στην Ιστορία μας; Έχετε ανοίξει- όσοι είναι γονείς, ναι- τα βιβλία των Θρησκευτικών ή της Ιστορίας, για παράδειγμα, να δείτε πόσα θέματα, λέγονται σαν παραμύθι; Δυστυχώς, φίλοι μου, το διαπίστωσα, μόλις άνοιξα ένα βιβλίο, μιας ανιψιάς μου. Έψαξα, να βρω, στοιχεία, πού είχα διαβάσει, πριν φύγω για επαρχία. Σχεδόν, δυο χρόνια. Μου ζήτησε την βοήθειά μου, ένα γειτονόπουλό μου, επειδή οι γονείς του, έλειπαν και ήθελε, να πει το μάθημα. Περίοδος εξετάσεων, βλέπετε. Τότε, λοιπόν, πήρα βαθιά ανάσα και σκέφθηκα: Ο δάσκαλος, είναι ο διανοούμενος, ο καθοδηγητής στα κοινωνικά προβλήματα και του χάσματος, πού γεννιέται στον εσωτερικό μας κόσμο; Τότε, λοιπόν, έψαξα, να βρω τους σπουδαίους Έλληνες Παιδαγωγούς και να διαβάσω- ρουφήξω, για την ακρίβεια- τη σπουδαιότητά τους και την μελέτη της ανθρώπινης καρδιάς τους. Μαθαίνω, σημαίνει: οραματίζομαι. Εντύπωση, δε, μου έκανε ο Κάστανος Θεόδωρος. Γεννημένος την1η Δεκεμβρίου 1886 ως γιος του εμπόρου Ιωάννου Κάστανου και της Αικατερίνης. Φοίτησε στο κλασικό Γυμνάσιο της πατρίδας του και το έτος 1904 πέρασε τις απολυτήριες εξετάσεις. Μερικά χρόνια εργάστηκε ως δημοδιδάσκαλος σε διάφορες κοινότητες της πατρίδας του, αφού είχε προετοιμαστεί με προσωπικές σπουδές για το επάγγελμα του δασκάλου. Άνθρωπος με σπάνια παιδεία και με βαθιά κοινωνική και εθνική συνείδηση, φρόντισε να περισυλλέξει τις γνώσεις του, με επιμονή. Δεν ήθελε τα παιδιά, να έχουν έλλειψη ζωής, να νιώθουν νεκρά κάτω από παπαγαλίες και τυπικές ερωτήσεις- sos- όπως έλεγε η γενιά μου, αλλά να έχουν βούληση. Να πλάθονται και να μεταπλάθονται, να αποκτούν ελευθερία, να γίνουν δυναμικοί άνθρωποι και να αφήσουν τις ψυχές τους, να ζυμωθούν ως το τελευταίο κύτταρό τους με τις νέες ιδέες τις οποίες θα δοκιμάζουν, με σύνεση πάντοτε. Πίστευε, πως ο νέος άνθρωπος είναι κίνηση και ζωή. Από την ώρα της σύλληψής του και της εμβρυικής του κατάστασης ως την ώρα της γέννας, και από εκεί κι εκεί όσο παραμένει παιδί και άνθρωπος, όσο δηλαδή δεν έχει διαφθαρεί από την καθηλωτική παιδαγωγική των ώριμων, πάλλεται μέσα του σαν τη θάλασσα η ζωή. Κίνηση και ζωή πίστευε ο Κάστανος όφειλε να ήταν η αγωγική πράξη. Τότε μονάχα συναντά τη φύση και την ψυχή του νέου ανθρώπου. Το σχολείο εργασίας, έγραφε, ανατρέπει τους σημερινούς όρους και τις συνθήκες διδασκαλίας. Γίνεται συνεργασία παιδιού με δάσκαλο, δε γίνεται πια διδασκαλία. Έτσι βγαίνει το παιδί από την παθητική στάση στην οποία εκατοντάδες χρόνια το είχε καταδικάσει η παλιά παιδαγωγική. Μιλάει, ρωτά, συζητεί με τους συμμαθητές και με το δάσκαλό του, που κατεβαίνει από την έδρα που του είχε στήσει η σοφία, για να πάρει πιο στενή σχέση με το φίλο του, το παιδί. Η εργασία του παιδιού του Σχολείου Εργασίας τόσο η σωματική όσο και η πνευματική παίρνουν παραγωγικό χαρακτήρα. Το παιδί απελευθερώνεται, αποκτά πρωτοβουλία, δύναμη, νιώθει τη ζωή να χτυπά γερά στα στήθια του, μια καινούρια όμορφη ζωή και μαθαίνει να τη δίνει ευγενικά, για να εξυπηρετήσει την ολότητα. Πόσο ζωηρά χρωματίζεται η ιδέα του Σχολείου Εργασίας από τις ιδέες του χριστιανισμού! Άνθρωπος των γραμμάτων, λοιπόν, πού συγκλόνισε, με τον αιφνίδιο θάνατό του, τη Φλώρινα και τον πνευματικό κόσμο της χώρας. Εβδομάδες ολόκληρες ο τοπικός τύπος τού αφιέρωνε τις επιτάφιες εγκωμιαστικές σελίδες του: ο Δήμος Φλωρίνης, ο σύλλογος των καθηγητών, ο σύλλογος των δασκάλων, οι απλοί άνθρωποι – όλοι τους, ο καθένας με τον τρόπο του-, φανέρωσαν τον πόνο τους για το χαμό του δασκάλου. Οι σπουδαστές του διδασκαλείου απείχαν από τα μαθήματα για μια βδομάδα και φόρεσαν στο πέτο τους κορδέλα πένθους σαράντα μέρες. Οι μαθητές ακόμη και των δημοτικών σχολείων γέμιζαν κάθε μέρα με την οδύνη τους τις εφημερίδες. Σπάνια δάσκαλος αγαπήθηκε τόσο πολύ από την κοινωνική ομάδα μέσα στην οποία λειτούργησε. Εντυπωσιάζεται εκείνος που ξεφυλλίζει τον τύπο της εποχής. Θα σχολίαζα. Δεν ξέρω, εάν συμφωνείτε! Και εντυπωσιάζεται πιο βαθιά, όταν διαπιστώνετε πως η πάνδημη οδύνη συνδυάζετε με την οργή από τη γενικευμένη πεποίθηση ότι ο θάνατος του δασκάλου υπήρξε αποτέλεσμα μιας πολεμικής εκστρατείας που είχαν εξυφάνει και είχαν εξαπολύσει εναντίον του κύκλοι μεσαιωνικών παιδαγωγικών, και όχι μόνο, αντιλήψεων. Αντιγράφω από την εφημερίδα της Φλώρινας Έθνος το κατηγορητήριο με το οποίο ζητήθηκε η εξόντωση του Θεόδωρου Κάστανου- 27/2/1932: Οι εχθροί του, διαθέτοντας περίσσια παλαιοκομματικά μέσα κατόρθωσαν να τον παραστήσουν στο υπουργείο παιδείας ως επικίνδυνο στην εξέλιξη της εκπαίδευσής μας. Τον κατηγόρησαν ως κομμουνιστή, ως άθεων, ως αντίχριστον. Και τον κατηγόρησαν εκείνοι που ήταν ανάξιοι να τον ατενίσουν… Οι άνθρωποι, τότε, δίσταζαν να μιλήσουν καθαρά… Βλέπετε, ο φόβος, επικρατούσε… Κι εδώ, καταθέτω τις δικές μου ερωτήσεις, φίλοι μου, και αντάμα απορίες. Τι είναι, λοιπόν, ο διδάσκαλος; Περαστικός σαν ξένος, ανεβαίνει τα σκαλοπάτια του σχολείου αναπολώντας τις τάξεις του; Έχει, μέσα του, τον αέρα της άνοιξης- μάθησης, δηλαδή- ή γίνεται έρμαιο, όλων αυτών πού πολιτεύουν και εκείνοι, με τη σειρά τους, υποχρεώνονται να πράξουν καταλλήλως; Γιατί, δεν διδάσκονται στα παιδιά μας, οι πραγματικοί διδάσκαλοι του πνεύματος; Γιατί, μας κοιτάζουν στα μάτια, κάθε φορά, πού μια καινούρια φιλοσοφία, παγώνει σαν κρύος αέρας, τα σώματά τους; Δεν είμαι εκείνη που θα υποδείξω πώς χτίζονται οι πολιτείες, πώς στερεώνονται, με ποιο ηθικό υπόβαθρο, και πώς παραδειγματίζονται οι νέοι… Δεν χωρίζω τους ανθρώπους, σύμφωνα με τα πολιτικά υπόβαθρά τους… αλλά, αναρωτιέμαι… εφόσον, η παιδεία είναι ζωή και η ζωή; Παιδεία. Άλλωστε, για τον καλλιτέχνη δάσκαλο ισχύουν οι νόμοι της τέχνης, της δημιουργίας, της φυσικότητας, της εσωτερικής διάθεσης. Αυτοί είναι που του ανοίγουν το δρόμο.
