Η χαρισματικότητα (=επίδοση ή δυνατότητα για επίδοση πάνω από τον ηλικιακό μέσο όρο, σε συνδυασμό με διάφορα άλλα χαρακτηριστικά, όπως η δημιουργική σκέψη, η ανώτερη ευφυία, τα κίνητρα, η επιμονή, η μεγαλύτερη ευκολία στη μάθηση, κτλ) είναι μια παρεξηγημένη έννοια- αυτό το έχω διαπιστώσει ιδιαίτερα στη χώρα μας, που το θέμα αυτό είναι παραμελημένο έως θέμα-ταμπού. Πολλοί είναι οι μύθοι που την περιστοιχίζουν και που πρέπει να αποσαφηνίζονται για αποφυγή παρερμηνειών. Ξεκαθαρίζω με όσο πιο απλά λόγια μπορώ μερικές από τις πιο κοινές αντιλήψεις:
1. Η χαρισματικότητα μπορεί να εξαφανιστεί με το πέρασμα του χρόνου;
Η αλήθεια είναι ότι η χαρισματικότητα είναι μια έμφυτη τάση για υψηλές επιδόσεις. Ωστόσο, μπορεί κάποιες τάσεις να αποδυναμωθούν με το πέρασμα του χρόνου, ενώ άλλες τάσεις να βρούνε την έκφρασή τους σε επιδόσεις αργότερα στη ζωή. Αυτό εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, όπως είναι τα
κίνητρα, η ενθάρρυνση από το περιβάλλον, παράγοντες τύχης (γεγονότα ζωής, υγεία, κτλ), ενδοπροσωπικά προβλήματα, και άλλοι πολλοί παράγοντες. Έτσι, η χαρισματικότητα δεν είναι κάτι που μπορεί να εξαφανιστεί, αλλά σίγουρα να μην είναι πάντα εμφανής.
2. Τα χαρισματικά άτομα έχουν υπερφυσικές ιδιότητες;
Τα χαρισματικά-ταλαντούχα άτομα σίγουρα έχουν κάποιες ικανότητες πάνω από το μέσο όρο της ηλικίας τους, σίγουρα όμως δεν είναι τέλεια όντα (έχουν τις αδυναμίες τους, κάνουν λάθη, έχουν προβλήματα όπως όλος ο κόσμος) ούτε μπορούν να κάνουν υπερφυσικές ενέργειες, όπως το να προβλέψουν το μέλλον, κτλ. Τα παιδιά-ίντιγκο που έχουν προβληθεί κυρίως από διάφορες εκπομπές της τηλεόρασης δεν ανήκουν στη σφαίρα της επιστήμης της ψυχολογίας!
3. Τα χαρισματικά παιδιά είναι οι καλύτεροι μαθητές της τάξης;
Η χαρισματικότητα δεν εκφράζεται πάντα μέσα από επιδόσεις. Τα παιδιά μπορεί να πλήττουν, να μην έχουν ενδιαφέρον ή κίνητρα για το περιεχόμενο του μαθήματος, και αυτό να αντανακλάται σε μέτριους βαθμούς στο σχολείο. Ο καλός μαθητής μπορεί να είναι αυτός που αποκτά καλούς βαθμούς, επειδή δουλεύει σκληρά- αυτό δεν τον κάνει όμως και χαρισματικό. Επίσης, υπάρχουν πεδία χαρισματικότητας-ταλέντου που δεν ανήκουν στο σχολικό πρόγραμμα μαθημάτων. Μάλιστα μπορεί να μην έχουν καμία σχέση με τα ακαδημαϊκά χαρίσματα. Απλώς στο δυτικό κόσμο έχουμε μάθει να προσέχουμε περισσότερο τις κλίσεις σε επιστήμες, επισήμως αναγνωρισμένες τέχνες και τον αθλητισμό, χωρίς να αντιλαμβανόμαστε την εξίσου σημαντική αξία ενός χαρισματικού κηπουρού, μάγειρα, γονέα. Για παράδειγμα, αναγνωρίζουμε το καλλιτεχνικό ταλέντο σε έναν πίνακα ζωγραφικής, αλλά όχι στον ίδιο βαθμό σε μια καταπληκτική σύνθεση λουλουδιών σε ένα μπουκέτο.
4. Τα χαρισματικά άτομα δουλεύουν με τις ώρες ή τα παρατάνε εύκολα;
Τα χαρισματικά άτομα θα απορροφηθούν με μεγάλο μεράκι και πάθος σε κάτι που τους ενδιαφέρει πολύ. Το ενδιαφέρον είναι επίσης μια σύνθετη έννοια. Μπορεί να μην υπάρχει αλλά να καλλιεργηθεί με τον καιρό. Σίγουρα πάντως αυτό που πρέπει να εμφυσήσουμε στα παιδιά είναι να μην τα παρατάνε με την πρώτη αποτυχία, καθώς και να μην πλήττουν εύκολα (κάτι που είναι ομολογουμένως εξαιρετικά δύσκολο στα χαρισματικά παιδιά).
5. Οι χαρισματικοί μαθητές δε χρειάζονται ειδική εκπαιδευτική μεταχείριση
Οι χαρισματικοί μαθητές ΔΕΝ πρόκειται να τα καταφέρουν μόνοι τους στη ζωή. Χρειάζονται καθοδήγηση, υποστήριξη και παροχή ερεθισμάτων και εκπαιδευτικών ευκαιριών. Χρειάζονται έμπνευση, συμπαράσταση, κίνητρα, ενθάρρυνση όχι μόνο στον μαθησιακό τομέα, αλλά και στον ψυχοσυναισθηματικό, καθώς, όσο πιο διαφορετικοί από τους συνομηλίκους, τόσο πιο μόνοι νιώθουν.
6. Οι χαρισματικοί μαθητές είναι πολύ ανταγωνιστικοί και έχουν αποκλίνουσα συμπεριφορά
7. Είναι πολύ συνηθισμένο τα χαρισματικά άτομα να έχουν συναισθηματική αστάθεια.
Τα χαρισματικά άτομα συνήθως έχουν καλή ψυχική υγεία και τείνουν να έχουν λιγότερα συναισθηματικά προβλήματα από το μέσο όρο. Ωστόσο, έχουν συγκεκριμένες αυξημένες ευαισθησίες, όπως σε θέματα δικαιοσύνης, σε θέματα που αφορούν τον κόσμο, κτλ. Επίσης, λογικό είναι να εμφανίζουν ιδιαίτερη ιδιοσυγκρασία λόγω της διαφορετικότητάς τους (π.χ. ανώτερο επίπεδο λεξιλογίου σε σύγκριση με τους συνομηλίκους τους δημιουργεί προβλήματα στην επικοινωνία και την κοινωνικοποίηση), κάτι που είναι αναγκαστική συνέπεια της διαφορετικότητας και όχι εγγενής ψυχοσυναισθηματική αστάθεια.
8. Τα χαρισματικα΄ατομα είναι αδύναμα σωματικά, πεισματάρικα, στενόμυαλα και απορροφημένα στον εαυτό τους.
Κατά κύριο λόγο τα χαρισματικά άτομα δε διαφέρουν από τους υπόλοιπους σε θέματα εμφάνισης και συμπεριφοράς (η προσωπικότητα είναι ανεξάρτητη από την ευφυία), αν και πολλοί είναι αυτοί που υποστηρίζουν ότι τα χαρισματικά άτομα είναι πάνω από το μέσο όρο σε θέματα υγείας, ηθικής υπευθυνότητας και κοινωνικών δεξιοτήτων.
9. Είναι εύκολο να εντοπίσει κανείς τους χαρισματικούς ανθρώπους.
Δεν ξεχωρίζουν τόσο εύκολα από τους συνομηλίκους τους πάντα. Θεωρητικά, ένα χαρισματικό άτομο θα έχει επιδόσεις πάνω από το μέσο όρο της ηλικίας του, αλλά αυτό δεν είναι πάντα απόλυτο, καθώς υπάρχει το πρόβλημα της υπο-επίδοσης των χαρισματικών είτε για λόγους μαθησιακών δυσκολιών είτε για λόγους συναισθηματικής φύσης. Επίσης, τα τεστ νοημοσύνης αξιολογούν μόνο μια πτυχή της χαρισματικότητας και φυσικά έχουν πολλά μειονεκτήματα- π.χ. δεν αξιολογούν καλλιτεχνικές κλίσεις, δημιουργικότητα, ή κίνητρα.
10. Συνήθως ένα σχολείο μπορεί να ακολουθήσει ένα σύστημα όπου θα εντοπίσει ότι το 3-5% του πληθυσμού του είναι χαρισματικά παιδιά.
Το ποσοστό των χαρισματικών μαθητών σε σχέση με τον υπόλοιπο μαθητικό πληθυσμό συνήθως εξαρτάται από τον ορισμό της χαρισματικότητας που χρησιμοποιεί ένας οργανισμός, οπότε είναι δύσκολο να θέσουμε ένα απόλυτο νούμερο, καθώς το εύρος της έννοιας ποικίλλει.
Καταλαβαίνουμε λοιπόν ότι τα άτομα που αποκαλούμε ως “χαρισματικά” βρίσκονται ανάμεσά μας, είναι άτομα που απλώς έχουν ταλέντα σε ορισμένους τομείς και ταχύτερους ρυθμούς ανάπτυξης, με αποτέλεσμα να διαφοροποιούνται αισθητά από το μέσο όρο της ηλικίας τους. Είναι κι αυτό μια μορφή διαφορετικότητας που είναι άδικο να προσποιούμαστε ότι δεν υπάρχει, ή να θεωρούμε ότι η χαρισματικότητα είναι αποτέλεσμα κοινωνικο-οικονομικών προνομίων. Τα κοινωνικο-οικονομικά προνόμια οπωσδήποτε βοηθούν στην ανάπτυξη των ικανοτήτων (προσφέρουν ερεθίσματα, υποδομές, καλύτερη εκπαίδευση, ευκαιρίες, κτλ), κι αυτό σημαίνει ότι οφείλουμε να αναγνωρίζουμε από νωρίς τα σημάδια αυτά, για να προσφέρουμε σε όλα τα παιδιά ευκαιρίες για ανάπτυξη των ικανοτήτων τους. Η χαρισματικότητα υπάρχει, είναι ανούσιο να κωφεύουμε στη διαφορετικότητα και να προσπαθούμε στο όνομα της ισότητας να θεωρούμε όλα τα άτομα όμοια μεταξύ τους- άλλο ίσος, άλλο όμοιος.
Καλλιόπη Εμμανουηλίδου, Εκπαιδευτική-Συμβουλευτική Ψυχολόγος
MEd, MEd, MSc, Cert.Couns., PhD, CPsychol
